|
Grathemermolen Grathem
Erclerenis “In Grathem staet een moelen, die staet tot sulcken recht, so wie daer coeren brengt ende op die moelen gehoert, den sal men maelen om eenen cop.” Met deze verklaring van de Abdis van de Vorstelijke Rijksabdij Thorn werden de rechten van de molen in 1420 bekrachtigd. Maar mogelijk is dit niet de vroegste aantekening over de molen. In 1252 draagt zuster Elisabeth, non in het klooster van Thorn, de twaalf mulder rogge die haar toekomt van de molen op aan de kerk van Thorn. Kerk en rogge In de 14e eeuw kwam de molen in bezit van de abdis en het kapittel van Thorn. Het kapittel verpachtte de watermolen en in 1484 was de pachtsom acht malder rogge per jaar. In de tweede helft van de 16e eeuw werd de molen verkocht aan de schout van Weert maar de schout bleef schatplichtig aan de kerkelijke instanties. Het kapittel in Thorn verwachtte negen malder en twee vaten rogge, de abdijkerk in Thorn vier malder rogge en de kerk van Wessem twee malder rogge per jaar. Een malder was 164.4 liter; een vat is 27,4 liter en een malder is gelijk aan zes vaten. Kasteelheer baron Philips Wijnand van Kerckem van het kasteel Groot-Buggenum kocht de molen in 1650 voor 2750 gulden en de molen bleef door vererving in eigendom van de adellijke families De Borchgrave d’Altena en De Geloes d’Elsloo tot 1872. Twee krooshekken, het linker voor de turbinekamer,
het rechter voor het waterrad Chronogram In 1872 wordt de watermolen gekocht door het echtpaar Louis Schreurs en Ida Jacobs, zij laten de molen grondig verbouwen, ook het hout van de sluiswerken en beschoeiingen wordt vervangen door steen. In juni 1874 wordt begonnen aan de renovatie. Een gevelsteen herinnert aan de gebeurtenis, het bevat een chronogram: in de letters is het jaartal verborgen. De tekst luidt: Is hernIeUWD Door De
eChtgenooten L.sChreUrs en I.JaCobs De letters die in grote capitalen weergegeven zijn: IIUWD DDC LCUIJC, de letter W moet gelezen worden als V V, de U als een V en de J als een I. Dan kan uit de letters het getal 1874 samengesteld worden: DDDCCCLVVVVIIII
Leerling met goede eigenschappen
Bovenstaande advertenties zijn een jaar na elkaar geplaatst. De eerste is uit een krant van 12 september 1907, de tweede van 12 december 1908. Moet de leerling eerst nog katholiek en sterk zijn, later is die eis vervallen. Het getuigschrift blijft wel overeind: de leerling moet v.g.g.v. zijn (van goed getuigschrift voorzien) en het blijkt een jaar later z.g.g. zinloos te zijn zich aan te melden (zonder goed getuigschrift). Turbine In 1915 werd een aanvraag gedaan voor plaatsing van een turbine, van het horizontaal draaiende schoepenrad verwachtte men een hoger rendement. In augustus dat jaar kwam de toestemming los van het provinciaal bestuur en werd er een Francis-turbine geplaatst die het inwendige waterrad verving. Later is deze turbine vervangen door een Girard-turbine. De tubine bestaat geheel uit gietijzer en heeft 36 schoepen in het huis (stator) en 32 in het wiel (rotor). De turbine kan een kracht van 12 PK ontwikkelen en dreef tot 1930 een dynamo aan die het dorp van elektriciteit voorzag. met een heugel regelt de molenaar de watertoevoer
naar de turbinekamer
Girard-turbine, twee kleppen (een grote
en een kleine) zijn omhoog gedraaid zodat water toegang
heeft tot het rad, met de grote
en kleine kleppen is de watertoevoer af te stellen. het gangwerk van de turbine, rechts en onder de
zwarte handwielen waarmee de stand van de kleppen geregeld wordt Korenmolen Ooit had de watermolen twee waterraderen om een oliemolen en een korenmolen te bedienen. Bij de grote verbouwing in 1874 zijn de twee raderen vermoedelijk vervangen door een inpandig waterrad dat in 1915 werd vervangen door een turbine. Bij de restauratie van 1994-95 is weer een waterrad bijgeplaatst dat de eveneens toegevoegde maalstenen aandrijft. Ook het aandrijfwerk werd vervangen, het gangwerk uit een door brand verloren gegane molen te Brunssum kreeg een nieuw leven in de Grathemermolen. Het is Nederlands oudste gegoten aandrijfwerk voor molenstenen, waarschijnlijk gefabriceerd in 1866. Dit maalwerk functioneert in de Grathemermolen niet optimaal.
een builmolen zeeft het meel tot bloem Toekomst Eind 2006 is de waterradmolen door de gemeente gekocht van eigenaar en molenaar Louis Gielen. Twee jaar later was er sprake van dat de gemeente de watermolen voor één euro zou overgedragen aan de stichting Smile Erfgoed. De stichting wilde met de molen groene stroom opwekken en een bakkerij en lunchroom inrichten waar producten verkocht worden die gebakken zijn met meel dat op de molen gemalen is. Er zouden daarbij werkplekken gecreëerd worden voor mensen met een verstandelijke beperking. Maar 14 februari 2009 meldt het Dagblad de Limburger dat het bedrijf achter de stichting failliet is, waardoor de stichting niet meer in staat is de plannen uit te voeren. Het project wordt voor onbepaalde tijd stopgezet en de molen blijft vooralsnog in handen van de gemeente. Later dat jaar gaat de stichting zelfstandig verder maar kan niet tot een overeenkomst komen met de zorginstelling Koraalgroep over de exploitatie. De gemeente besluit daarop in januari 2010 alleen met de zorginstelling verder te gaan. De Koraalgroep wil de molen voor 1 euro overnemen, het onderdeel stichting Sterk in Werk wil dagactiviteiten voor gehandicapten in de molen aanbieden. Twee jaar lang zijn er geen nieuwe ontwikkelingen. Najaar 2011 trekt de vrijwillig molenaar zich terug vanwege uitblijvende restauraties en renovaties. In 2014 staat de molen via een makelaar te koop voor 329.000 euro. December 2016 meldt De Limburger dat de molen voor één euro verkocht wordt aan de Stichting Het Limburgs Landschap. De stichting wil de molen restaureren en er horeca in vestigen. Het Limburgs Landschap heeft al verschillende watermolens in beheer. September 2017 vindt de overdracht plaats. Ansichtkaarten
1979, zonder waterrad 1977
1973
Foto’s: juli en november 2007, september 2008
|
